ต้นสามพันปี

Dacrydium elatum (Roxb.) Wall. ex Hook.

ชื่ออื่น จวงผา พญามะขามป้อม (เลย) สนสร้อย พญาไม้ (เพชรบูรณ์)

        

สามพันปีเป็นไม้ต้น สูง 10–25 ม. เรือนยอด รูปกรวยหนาทึบถึงแผ่กว้าง ปลายกิ่งมักย้อยห้อยลง ลำต้นเปลาตรง เปลือกต้นสีเทาอ่อน ค่อนข้างเรียบ และล่อนเป็นสะเก็ดบางๆ ใบ มี 2 ลักษณะ ใบอ่อนรูปเข็ม ยาวประมาณ 1 ซม. หลังใบเป็นร่องตื้นเกาะชิดกันบนกิ่งเป็นพวงยาว สีเขียวเข้มเป็นมัน 

ใบแก่ตามกิ่งที่ออกดอกและผลแล้ว เป็นเกล็ดรูปสามเหลี่ยมแนบชิดกับกิ่ง ยาวประมาณ 0.15 ซม. ดอก แยกเพศอยู่ต่างต้นกัน ดอกเพศผู้มีกาบขนาดเล็กหุ้ม เรียงอัดกันแน่น ออกเป็นช่อทรงกระบอกตามปลายกิ่ง ดอกเพศเมียออกเดี่ยวอยู่ปลายกิ่ง โดยมีรังไข่ตั้งอยู่บนปลายก้านที่พองออก ผล กลมรี

สามพันปีมีการกระจายพันธุ์ในป่าดิบเขาใกล้ลำธารทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคตะวันออก ภาคตะวันออกเฉียงใต้ และภาคใต้ ที่ความสูงจากระดับทะเลปานกลาง
500–1,300 ม. ในต่างประเทศพบที่พม่า ลาว กัมพูชา มาเลเซีย อินโดนีเซีย และฟิลิปปินส์

สามพันปี [Dacrydium elatum (Roxb.) Wall.ex.Hook] ไม้ต้นสูงถึง 35 เมตร เรือนยอดรูปเห็ดหรือรูปกรวยคว่ำค่อนข้างทึบ กิ่งลู่ห้อยย้อยลง เปลือกลำต้นเป็นสะเก็ดสีนํ้าตาลปนเทาเมื่อสะเก็ดหลุดใหม่ ๆ จะทำให้ผิวเปลือกเป็นรอยด่างแต้มอยู่ทั่วไป ใบเป็นชนิดใบเดี่ยวมีสองแบบ ถ้าเป็นใบอ่อนหรือตามกิ่งที่ยังไม่มีดอกออกผล ใบจะเรียวคล้ายหนามหรือเส้นลวดโค้ง ๆ ยาวประมาณ 1 เซนติเมตร ติดเวียนซ้อนกันตามกิ่งเป็นพวงคล้ายหางกระรอก 

ถ้าใบที่อยู่ตามกิ่งที่มีดอกออกผล ใบจะเปลี่ยนรูปเป็นเกล็ดรูปสามเหลี่ยมกอดแนบไปตามกิ่งดอก ดอกเพศผู้และเมียอยู่ต่างช่อหรือต่างต้นกัน ดอกเพศผู้จะออกรวมกันเป็นช่อที่ปลายกิ่งเป็นรูปกระบองเล็ก ๆ ยาวไม่เกินหนึ่งเซนติเมตร ดอกเพศเมีย เป็นดอกเดี่ยว ๆ ออกตามปลายกิ่งย่อยเช่นกัน โคนดอกจะมีกาบเล็ก ๆ ประสานหุ้มอยู่ ผลรูปไข่เล็ก ผิวเกลี้ยงสีน้ำตาล ติดอยู่บนฐานผลสีแดงเข้มที่ค่อนข้างบวมพองรองรับอยู่

สามพันปี เป็นพันธุ์ไม้ภูเขาที่อยู่สูงจากระดับนํ้าทะเล ตั้งแต่ 1,000 เมตรขึ้นไป เท่าที่พบมีบนภูกระดึง และภูหลวง จังหวัดเลย ภูเมี่ยง จังหวัด พิษณุโลก ป่านํ้าหนาว จังหวัดเพชรบูรณ์ เขาเขียว จังหวัดนครนายก และเขากวบ จังหวัดตราด แต่มีแห่งละไม่มากนัก เพราะเมล็ดไม่ค่อยสมบูรณ์ งอกยากมาก อีกทั้งในช่วงเป็นกล้าไม้ชอบแสง ถ้าถูกพืชอื่นบังอยู่ก็จะตายไปหมด 

จึงจำเป็นที่จะต้องเข้าไปช่วยเหลือในการสืบพันธุ์ และขยายพันธุ์ตามธรรมชาติด้วย ปกติสามพันปีจะออกดอกเป็นผลระหว่างเดือน ธันวาคมต่อถึงเดือนกุมภาพันธ์ของปีถัดไป

ความจริงในวงศ์ (Family) นี้ อยากจะพูดถึงไม้ซางจิง Podocarpus motleyi (Pari.) Dummer มากกว่า แต่ไม่มีภาพประกอบ เพราะตั้งแต่สำรวจเก็บพันธุ์ไม้ในเมืองไทยมา มีการเก็บได้ครั้งเดียวเท่านั้น เมื่อประมาณสามสิบปีที่แล้ว ซึ่งเป็นพันธุ์ไม้ที่แปลก คือแทนที่จะขึ้นตามภูเขากลับไปขึ้นตามป่าพรุ พันธุ์ไม้นี้เก็บได้จากท้องที่จังหวัดนราธิวาส เข้าใจว่าคงจะสูญพันธุ์ไปจากเมืองไทยแล้วจริง ๆ ในเวลานี้